Onderwijs
Analyse
- Rijen en reeksen
- Eindige sommen en volledige inductie
- Rijen
- De rij van Fibonacci
- De rij van Lucas
- Het integraalkenmerk
- Vergelijkingskenmerken
- Alternerende reeksen
- Absolute convergentie
- Machtreeksen
- Machtreeksrepresentaties
- Opmerkelijke decimale ontwikkelingen
- Een genererende functie voor de Fibonaccigetallen
- Een genererende functie voor de Lucasgetallen
- Taylorreeksen
- De constante van Catalan
- De Riemann zetafunctie
- De harmonische getallen
- De driehoek van Pascal en de binomiaalstelling
- Binomiaalreeksen
- Machtreeksoplossingen van differentiaalvergelijkingen
Analyse – Rijen en reeksen – De harmonische getallen
We introduceren de harmonische getallen\({}^{(*)}\) \(H_n=\displaystyle\sum_{k=1}^n\frac{1}{k}\) voor \(n=1,2,3,\ldots\), dan volgt dat
\[\sum_{n=1}^{\infty}\frac{H_n}{n^2}=\sum_{n=1}^{\infty}\frac{1}{n^2}\sum_{k=1}^n\frac{1}{k} =\sum_{k=1}^{\infty}\sum_{n=k}^{\infty}\frac{1}{kn^2}=\sum_{k=1}^{\infty}\sum_{n=0}^{\infty}\frac{1}{k(n+k)^2} =\sum_{k=1}^{\infty}\frac{1}{k^3}+\sum_{k=1}^{\infty}\sum_{n=1}^{\infty}\frac{1}{k(n+k)^2}.\]Nu geldt dat
\begin{align*} \sum_{k=1}^{\infty}\sum_{n=1}^{\infty}\frac{1}{k(n+k)^2} &=\frac{1}{2}\sum_{k=1}^{\infty}\sum_{n=1}^{\infty}\left(\frac{1}{k(n+k)^2}+\frac{1}{n(k+n)^2}\right) =\frac{1}{2}\sum_{k=1}^{\infty}\sum_{n=1}^{\infty}\frac{k+n}{kn(k+n)^2}\\[2.5mm] &=\frac{1}{2}\sum_{k=1}^{\infty}\sum_{n=1}^{\infty}\frac{1}{kn(k+n)} =\frac{1}{2}\sum_{k=1}^{\infty}\sum_{n=1}^{\infty}\frac{1}{n^2}\left(\frac{1}{k}-\frac{1}{k+n}\right)\\[2.5mm] &=\frac{1}{2}\sum_{n=1}^{\infty}\frac{1}{n^2}\sum_{k=1}^{\infty}\left(\frac{1}{k}-\frac{1}{k+n}\right) =\frac{1}{2}\sum_{n=1}^{\infty}\frac{1}{n^2}\sum_{k=1}^n\frac{1}{k}=\frac{1}{2}\sum_{n=1}^{\infty}\frac{H_n}{n^2}. \end{align*}We concluderen dus dat \(\displaystyle\sum_{n=1}^{\infty}\frac{H_n}{n^2}=\sum_{k=1}^{\infty}\frac{1}{k^3}+\frac{1}{2}\sum_{n=1}^{\infty}\frac{H_n}{n^2}\), waaruit volgt dat\({}^{(**)}\) \(\displaystyle\sum_{n=1}^{\infty}\frac{H_n}{n^2}=2\zeta(3)\).
De harmonische getallen voldoen aan de recurrente betrekking \(H_{n+1}=H_n+\displaystyle\frac{1}{n+1}\) voor \(n=1,2,3,\ldots\). Stel nu dat \(G(x)=\displaystyle\sum_{n=1}^{\infty}H_nx^n\), dan volgt dat \[G(x)=\sum_{n=0}^{\infty}H_{n+1}x^{n+1}=\sum_{n=1}^{\infty}H_nx^{n+1}+\sum_{n=0}^{\infty}\frac{1}{n+1}x^{n+1} =xG(x)-\ln(1-x)\quad\Longrightarrow\quad G(x)=-\frac{\ln(1-x)}{1-x}.\]
Omdat \(\displaystyle\lim\limits_{n\to\infty}\frac{H_{n+1}}{H_n}=\lim\limits_{n\to\infty}\left(1+\frac{1}{(n+1)H_n}\right)=1\) concluderen we dat de convergentiestraal gelijk is aan \(1\). Een andere manier om dit resultaat te vinden is via \(\displaystyle\frac{1}{1-x}=\sum_{n=0}^{\infty}x^n\) en \(\displaystyle-\ln(1-x)=\sum_{k=1}^{\infty}\frac{x^k}{k}\) voor \(|x| < 1\):
\[-\frac{\ln(1-x)}{1-x}=\sum_{n=0}^{\infty}x^n\sum_{k=1}^{\infty}\frac{x^k}{k}=\sum_{n=0}^{\infty}\sum_{k=1}^{\infty}\frac{x^{n+k}}{k} =\sum_{k=1}^{\infty}\sum_{n=0}^{\infty}\frac{x^{n+k}}{k}=\sum_{k=1}^{\infty}\sum_{n=k}^{\infty}\frac{x^n}{k} =\sum_{n=1}^{\infty}\left(\sum_{k=1}^n\frac{1}{k}\right)x^n=\sum_{n=1}^{\infty}H_nx^n,\quad |x| < 1.\]Hieruit volgt bijvoorbeeld dat \(\displaystyle\sum_{n=1}^{\infty}\frac{H_n}{2^n}=G(\tfrac{1}{2})=-\frac{\ln\left(\frac{1}{2}\right)}{1-\frac{1}{2}}=2\ln(2)\).
Differentiëren geeft
\[\sum_{n=1}^{\infty}nH_nx^{n-1}=\frac{1}{(1-x)^2}-\frac{\ln(1-x)}{(1-x)^2}=\frac{1-\ln(1-x)}{(1-x)^2},\quad|x| < 1.\]Hieruit volgt bijvoorbeeld dat \(\displaystyle\sum_{n=1}^{\infty}\frac{nH_n}{2^n}=\frac{1}{2}\cdot\frac{1-\ln(\frac{1}{2})}{(\frac{1}{2})^2}=2\left(1+\ln(2)\right)\).
Nogmaales differentiëren geeft
\[\sum_{n=2}^{\infty}n(n-1)H_nx^{n-2}=\frac{1-x+2(1-x)\left(1-\ln(1-x)\right)}{(1-x)^4}=\frac{1+2\left(1-\ln(1-x)\right)}{(1-x)^3} =\frac{3-2\ln(1-x)}{(1-x)^3},\quad|x| <1 .\]Hieruit volgt bijvoorbeeld dat \(\displaystyle\sum_{n=2}^{\infty}\frac{n(n-1)H_n}{2^n}=\frac{1}{4}\cdot\frac{3-2\ln(\frac{1}{2})}{(\frac{1}{2})^3}=6+4\ln(2)\).
\({}^{(*)}\) De rij van harmonische getallen is dus:
\[H_1=1,\quad H_2=1+\frac{1}{2}=\frac{3}{2},\quad H_3=\frac{3}{2}+\frac{1}{3}=\frac{11}{6},\quad H_4=\frac{11}{6}+\frac{1}{4}=\frac{25}{12}, \quad H_5=\frac{25}{12}+\frac{1}{5}=\frac{137}{60},\quad\ldots.\]\({}^{(**)}\) Hier staat \(\zeta(s)\) voor de Riemann zetafunctie.
Laatst gewijzigd op 15 maart 2021